Саклану чаралары – симерүдән, җенси азгынлыктан һ.б.

Гәүдә авырлыгы индексы болай исәпләп чыгарыла: үзегезнең гәүдә авырлыгын (килограммнарда алына) буй озынлыгыгызга

(см.да алынып, икегә тапкырлана, мәсәлән: 158x2) бүләсез. Идеаль авырлык - 18,5-24,9.

Физик активлыкка бәйле рәвештә, безнең организм да билгеле бер калориядә энергия «яндыра». Әйтик, көнлек 150 килокалория тотылсын өчен, без 15 минут дәвамында баскычтан менәргә, 15 минутта 2 чакрым йөгерергә, 20 минут йөзәргә, ярты сәгатьтә җәяүләп 2,5 чакрым юл үтәргә, 30 минут дәвамында бик каты биергә, 45 минут идән һәм тәрәзә юарга тиешбез.

Физик күнегүләр - гәүдә авырлыгын киметергә, югары кан басымын төшерергә, сөт бизләрендә рак куркынычын киметергә, сөяк тукымаларын ныгытып остеопороздан сак-ланырга, хәтерне, йокыны яхшыртырга булыша. Стресс гормоннарының йокы вакытында нормаль хәлгә килүе гәүдә авырлыгын киметә, хәтерне, тән тиресен, чәчне, тырнакларны яхшырта. Стрессның кан тамырларына тискәре тәэсире гомерне кыскарта. Тәмәке тарту исә хатын-кызларда -

җенес органнары рагына, ә ирләрдә психик авыруларга, нәселдәнсезлеккә һәм импотенциягә китерә.

Симерү билгеләрен бил әйләнәсе (хатын-кызда - 80 сантиметрдан, ә ирләрдә 94 см.дан артып китсә), кан басымы (хатын-кызда - 130/85 мм, ә ирләрдә 140/90 мм), кандагы шикәрне ачыклау өчен ач карынга ясалган анализ (5,6 ммоль/л. дан артык булса) күрсәтә.

Студентлар арасында абортлар һәм җенси трансмиссив инфекция куркынычы да югары. Ә аның өчен шартлар җитәрлек: гадәтләнгән яшәү, аралашу рәвеше үзгәрү; капма-каршы җенес вәкилләренең күплеге; үзе кергән уку йортында укый башлаган вакытка җенси дәрте кузгалган чагы туры килү; озак еллар уку; тиешле җенси тәрбия алмау, гигиенаны һәм социаль яктан гап-гади нәрсәләрне дә белмәү; акчасызлык; тулай торакта яшәү.

Студент кызлардан гына түгел, теләсә кайсы хатын-кыздан гинекологка кайчан күренгәнен сорап карагыз әле. Һәм шуңа охшаш сорауны ирләргә бирик: уролог яки андролог янына кайчан бардыгыз? Ирләрнең дә, хатыннарның да күпчелеге, «ярты ел элек, яки диспансеризация узганда, яисә хәтерләмим дә инде», дип җавап бирәчәк.

«Туган як»ны олы яшьтәге кешеләр (ә бит аларның балалары, оныклары өчен бик кирәк, үзләре аңлатмаса, урамдагылардан беләчәкләр) укыганлыктан, бераз уңайсызрак тоелган сорауны бирәм: җенси мөнәсәбәткә кергәндә презерватив кулланырга кирәкме-юкмы?

Үз-үзен саклау дигәнне бер минутка да исеннән чыгармаучылар, «һәрвакыт» дип җавап бирә, шулай ук, «йогышлы чир йоктыру куркынычы булган очракта», дип әйтүчеләр дә һәм, әлбәттә, «беркайчан да!» дип кырт кисүчеләр дә бар.

Ә бит бүгенге көндә җенси тормыш белән яшәүче егетләр һәм кызларның уртача яше - 16!

Аноним рәвештә уздырылган анкетадан күренгәнчә, 15-18 яшьлек кызларның 18,8 проценты берьюлы «ике һәм күбрәк» җенси партнеры барлыгын яшерми, ә һәр сигезенче кыз (12 процент) - «өч һәм аннан күбрәк» партнеры барлыгын әйтә. Шул ук вакытта анкета сорауларына җавап бирүчеләрнең 70,5 проценты җенси юл белән күчә торган йогышлы чирләрдән саклануын да белдерә.

Презерватив, җенси юл белән йога торган венерик чирләрдән, чыннан да саклыймы соң, дигән сорауга, студентлар «әйе, һәрвакытта да», дип җавап бирәләр. «Дөрес кулланганда гына» һәм, «гомумән, сакламый», дип уйлаучылары да юк түгел.

Җенси юл аша күчә торган чирләрне дә «теләсә кайсы сексуаль контакт вакытында йога», дип исәпли яшьләр. Чит кеше канын салганда, шулай ук, көнкүрештә - уртак урын-җир, иннек аша һәм үбешкәндә күчә дип санаучылары да җитәрлек.

Җенси юл аша йога торган авырулар егетләрдә - импотенциягә, нәселдәнсезлеккә, кыз-ларның йөккә кала алмавына һәм, гомумән, ВИЧ-инфекция йогуга, нерв һәм йөрәк-кан тамыры чирләренә китерә.

Андый чир йокканын ничек белеп була соң?

Җенес органнарыннан үзенчәлекле сыеклык бүленеп чыга; кече йомышны үтәгәндә сидек юллары әчетә; тән тиресендә җәрәхәт, тимгелләр барлыкка килә; лимфа бизләре зурая. Бу билгеләр йогышлы чир эләктергәннең өченче-җиденче көнендә дә һәм 3-4 атнадан соң да хасил була. Хәтта күренеп торган билгеләре булмаска да мөмкин.

Йогышлы чирдән ничек сакланырга була? Җенси мөнәсәбәткә керер алдыннан тиешле саклык чараларын күргәндә! Ә инде шиккә төшкәндә, шунда ук табибка барырга.

Шәхси профилактика чараларыннан - аптекада сатып алынган презерватив, мирамистин- раствор; спермацид; повидон-йод; хлоргексидин; эпиген-интим кулланырга була. Папилломовируслы чирләрне булдырмый калу өчен, 14 яшькә кадәрге кызларга һәм малайларга махсус вакцина ясала. Үсмерләрнең һәм яшьләрнең яртысыннан азрагы гына саклану чарасы булган контрацепция куллана, әмма һәр икенчесе аннан дөрес файдалана белми.

Хәзер, әйдәгез, һәр кеше гомерендәге мөһим мәсьәләгә - бала табуга тукталыйк. Егетләр һәм кызларның 77,9 проценты беренче баланы табу өчен иң яхшысы дип, 20-25 яшьлек чакны саный. Әмма алар абортның ни-нәрсәгә китерүен аңлап бетермиләр, ә бит ул җитлекмәгән бала тууга, 22-23 атналык сабыйлар дөньяга килүгә, хатын-кыз чирләренә һ.б. сәбәп була. Шуңа күрә дә, аборт ясатуга караганда, көтелмәгән йөклелектән саклану дөресрәк булыр. Аның өчен, югарыда телгә алынганча -

презерватив; гормональ препаратлар+презерватив; спермацид (крем, свечи)+презерватив кулланырга кирәк. Иң нәтиҗәлесе - «голландлы дубле»: презерватив белән берьюлы аз дозада ораль контрацептивтан (КОК) файдалану. Гормональ контрацептивның әле менструаль циклны көйләүдә; ялкынсынуга юл куймауда һ.б. әһәмияте зур. Замана студентлары һәм, гомумән, барлык яшьләр өчен дә «умная контрацепция» - www smart contraception; гүзәллек контрацепциясе - Beatycontraception; шулай ук, иң кирәк чагында кабул итәргә кирәкле таблетка - Qlaria App.