Түбән Кама тарихы: чана-трактор поездында килгән беренче төзүчеләрдән алып бүгенге көнгә кадәр

Түбән Кама уртача континенталь климат зонасында Кама елгасының сул ярында урнашкан (Зәй елгасы койган урыннан ерак түгел), исемен дә ул шуннан алган. Шәһәрне 1960 еллар башында, бу территориядә «Түбән Кама комбинаты» төзелә башлау сәбәпле төзи башлыйлар. ТАССРда төзелә торган яңа шәһәр эксперименталь мәйданчыкка әверелә, анда совет шәһәрләрен планлаштыру һәм төзүнең яңа алымнары эшләнә.

Барлыкка килү тарихы

Татарстан АССРның төньяк-көнчыгыш өлешендә Түбән Кама сәнәгать районын төзү проектын раслаган карар 1958 елда КПСС Үзәк Комитеты һәм СССР Министрлар Советы тарафыннан кабул ителә. Совет хөкүмәте ТАССРда чыгарылган нефтьне эшкәртүче, шулай ук яңа төр пластмассалар, синтетик каучуклар һәм алга таба химик эшкәртү өчен билгеләнгән углеводород чималы җитештерүче Европадагы иң эре нефть химиясе комплексын төзергә ниятли.

1960 елның 25 декабрендә Афанас авылы районына Бөтенсоюз удар комсомол төзелешенә тәүге төзүчеләр белән беренче чана-трактор поезды килә, ә бер атнадан соң — 1961 елның икенче гыйнварында — икенчесе килеп туктый.

Беренче төзүче-комсомоллар: Зинаида Златковская, Борис Демин, Леонид Пермин, Клавдия Сафонова-Гончаренко һәм башкалар була. Алар Чаллыга кадәр юл, энергетика блогы һәм химкомбинат төзи башлыйлар, шул ук вакытта төзүчеләр бистәсе дә барлыкка килә. Соңрак Түбән Каманың беренче йортына нигез салына. Ә инде 19 апрельдә ТАССР Югары Советы Президиумы Указы белән Татарстан АССРның Чаллы районы Афанас авыл советының Түбән Кама торак пункты теркәлә. Ул вакытта анда 500 гә якын кеше яши.

1962 елда Түбән Кама сәнәгать үзәге предприятиеләре комплексын алга таба үстерү турында карар кабул ителә, бу өстәмә производстволар төзүне күздә тота. Документта шулай ук Түбән Кама халкының саны 250 мең кеше дип билгеләнгән.

1964 елның апрелендә төзүчеләр Түбән Камада беренче күп фатирлы торак йортка нигез сала. 2 елдан соң булачак шәһәрдә инде 30 мең кеше яши. Сүз уңаеннан, нәкъ менә Түбән Камада барган зур төзелеш композитор Александр Пахмутова һәм шагыйрь Николай Добронравовны «Смелость города берет» җырын язарга рухландырган. 1965 елның 12 гыйнварында Түбән Кама районы оештырыла, ә 1966 елның 22 сентябрендә Түбән Кама эшчеләр бистәсенә шәһәр статусы бирелә. Шул вакыттан бирле нәкъ менә шушы көн шәһәрнең рәсми туган көне булып санала.

Сәнәгать комплексы

1967 елда «Түбән Кама нефть химиясе комбинаты» беренче продукциясен чыгара. Бу вакыйгаларны Октябрь революциясенең 50 еллыгына туры китерәләр. Тулы көченә ул 1969 елда эшли башлый, ә 1976 елның декабрендә химкомбинат Түбән Каманың Ленин орденлы «Түбәнкаманефтехим» җитештерү берләшмәсе итеп үзгәртелә. Заводның беренче җитәкчесе Николай Васильевич Лемаев була. СССРда автотранспорт тармагының үсүе, Волжск һәм Ульяновск автомобиль заводлары эшли башлау сәбәпле, 1967 елда «Түбән Кама нефть химиясе комбинаты» составында автомобиль шиннары җитештерү заводы төзү мәсьәләсе буенча эш башлана.

1968 елның 7 маенда булачак шин заводының беренче җитештерү корпусы төзелә башлый. 1971 елның маенда төзелә торган шин заводы мөстәкыйль (хозрасчётлы) предприятие статусын ала һәм «Түбән Кама шин заводы» дип атала башлый. Шул ук елның июнендә аның директоры итеп Николай Александрович Зеленов билгеләнә. Моңа кадәр ул Воронеж шин заводының төп җитештерү башлыгы булып эшли. Ләкин моның белән генә туктап калмыйлар һәм күрше Чаллыда зур йөк автомобильләре заводы төзелә башлау сәбәпле, 1973 елда Түбән Камада «КамАЗ» өчен йөк шиннары җитештерү буенча икенче завод җиткерелә башлый.

1997 елда Түбән Камада «Түбән Кама нефть эшкәртү заводы» ААҖ төзелешенә керешәләр. 2002 елның декабрендә югары күкертле нефть эшкәртүгә йөз тоткан нефть эшкәртү заводының (ННПЗ) база комплексы файдалануга тапшырыла. 2005 елда Татарстанда нефть эшкәртү һәм нефть химиясе заводлары комплексын төзү турында карар кабул ителә. Россиядә дә, БДБ илләрендә аның аналоглары юк. «Түбән Кама нефть эшкәртү заводы» оештырыла, 2 елдан соң ул «ТАНЕКО» дип атала башлый.

Түбән Камада шулай ук «ТАИФ-НК», КДПТО (нефтьнең авыр калдыкларын тирәнтен эшкәртү комплексы), «Түбән Кама механика заводы», «Түбән Кама техник углерод заводы», «Түбән Кама ЦМК шиннар заводы» кебек эре предприятиеләр эшли.

Хәзерге заман

Түбән Кама — халык саны буенча Татарстанда өченче урында. Хәзер ул — республиканың эре индустриаль, мәдәни һәм спорт үзәге. Түбән Камага өч мәртәбә Россиянең һәм Татарстан Республикасының иң төзек шәһәре исеме бирелде. Түбән Кама шулай ук «Идел буеның мәдәни башкаласы — 2002» статусына лаек булды. 2017 елның 25 декабрендә Россия премьер-министры Дмитрий Медведев указы нигезендә шәһәргә алгарышлы социаль-икътисади үсеш территориясе (ТОСЭР) статусы бирелде. 2021 елның 1 октябренә булган мәгълүматлар буенча Түбән Камада 241 меңнән артык кеше яши: татарлар (50,8%), руслар (43,4%), чуашлар (2,4%), башкортлар (0,7%), украиннар (0,6%).

Түбән Кама микрорайоннарга, кварталларга һәм поселокларга бүленгән. Шәһәр составына Төзүчеләр, Ахтуба, Соболеково һәм Красный Ключ бистәләре керә.

Түбән Камада 40ка якын милләт вәкиле яши. 2014 елда Халыклар дуслыгы йорты ачылды, анда 11 милли-мәдәни автономия, шулай ук районның әдәби-иҗат берләшмәләре, ветераннар һәм яшьләр оешмалары: «Абшерон» азәрбайҗан хореография ансамбле, «Гранат» вокаль-хореография компаниясе, ветераннарның «Россияночка» рус халык ансамбле, «Кизили» удмурт вокаль ансамбле, украиннарның «Вербиченька» вокаль ансамбле, «Аревик» әрмән вокаль ансамбле, керәшен халык фольклор ансамбле, «Сал Урал» фольклор ансамбле урнашкан. Халыклар дуслыгы йорты шәһәрнең мәдәни үзәгенә әверелде, милләтара һәм буынара багланышлар гармонияле кисешә торган урын булды. Милли-мәдәни җәмгыятьләр бәйрәмнәр, милли мәдәният көннәре, уртак чаралар, очрашулар һәм түгәрәк өстәлләр үткәрә.